Εισαγωγή
Η εργαλειοθήκη του MenABLE περιλαμβάνει ποικίλο εκπαιδευτικό υλικό σχετικά με την έμφυλη διαδικτυακή βία με ομάδα στόχο τους νέους ηλικίας 13-18 ετών. Μέσω του εκπαιδευτικού υλικού θα διερευνηθεί η έννοια της ταυτότητας του φύλου και θα προκληθεί η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των μαθητών μέσα από σαφείς οδηγίες δράσης. Ο τρόπος αξιοποίησης του εκπαιδευτικού υλικού περιγράφεται αναλυτικά στον οδηγό για τους εκπαιδευτικούς οπότε προτείνουμε να διαβάσετε αυτόν τον οδηγό πριν χρησιμοποιήσετε το υλικό.
Το εκπαιδευτικό υλικό αποτελείται από Διλήμματα και Προκλήσεις που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός ανάλογα με τις ανάγκες που κρίνει ότι υπάρχουν. Τα Διλήμματα υλοποιούνται μέσω της ηλεκτρονικής εργαλειοθήκης του menAble, ενώ οι Προκλήσεις εφαρμόζονται πιο αποτελεσματικά δια ζώσης λόγω της πολυπλοκότητας του χαρακτήρα τους. Το εκπαιδευτικό υλικό προσφέρει ευελιξία στη χρήση του, ώστε να μπορεί ο εκπαιδευτικός να το αξιοποιήσει είτε αν έχει μόνο μία διδακτική ώρα διαθέσιμη ή αν υπάρχει χρόνος στο πλαίσιο μιας θεματικής εβδομάδας.
Γιατί να μιλήσουμε για την έμφυλη διαδικτυακή βία;
Είναι σημαντικό να μιλήσουμε για την έμφυλη διαδικτυακή βία καθώς οι νέοι δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον για το ζήτημα του φύλου αλλά και γιατί πολλοί από αυτούς βιώνουν έμφυλες διακρίσεις. Η έμφυλη διαδικτυακή βία είναι μια μορφή έμφυλης βίας που συμβαίνει μέσω της τεχνολογίας και του διαδικτύου. Κάποια άτομα ή ομάδες ατόμων χρησιμοποιούν την ψηφιακή επικοινωνία για να προκαλέσουν κακό σε άλλους ανθρώπους, με αφορμή συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τους όπως είναι το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η εμφάνιση τους, κ.α.
Η έμφυλη διαδικτυακή βία επηρεάζει κυρίως τις γυναίκες, τα διεμφυλικά άτομα αλλά και εκείνους που δεν ταυτίζονται με κάποιο φύλο, καθώς και εν μέρει τα αγόρια και τους άνδρες. Η διαδικτυακή κακοποίηση μπορεί να εμφανιστεί με πολλές μορφές, να συνυπάρχει με άλλες μορφές διακρίσεων και να επηρεάσει πολλές πλευρές της ζωής ενός θύματος.
Η εργαλειοθήκη του menABLE αναπτύχθηκε το 2024 μέσα από τη στενή συνεργασία των εξής φορέων: Center for Digital Youth Care (Δανία), Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (Ελλάδα) , Child Focus (Βέλγιο), and European Schoolnet (Βέλγιο), στο πλαίσιο του έργου menAble – Ενδυνάμωση ενάντια στην έμφυλη διαδικτυακή βία. Το συγκεκριμένο έργο είναι διάρκειας 24 μηνών (Φεβρουάριος 2023 – Ιανουάριος 2025) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, της οποίας ο βασικός στόχος είναι να καταπολεμηθεί η έμφυλη διαδικτυακή βία μέσα από δράσεις για την ευαισθητοποίηση, την αποδοχή και το σεβασμό σε όλους.
Πλεονεκτήματα και Μάθηση
Ο σκοπός του παρόντος υλικού είναι να ενισχύσει την κατανόηση των μαθητών για τις ατυχείς, δύσκολες και άβολες εμπειρίες που μπορεί να συναντήσει κάποιος στο διαδίκτυο, αλλά και να αναλογιστεί τους πιθανούς τρόπους αντίδρασης για να προστατεύσει τον εαυτό του και τους άλλους.Επιπλέον σκοπός είναι να ευαισθητοποιήσουμε ακόμη περισσότερο τους μαθητές να αντιληφθούν τις προσωπικές τους απόψεις για το συγκεκριμένο θέμα όταν το συζητούν με τους φίλους τους.
- Κατανόηση των διαφορετικών προσδοκιών και προκαταλήψεων που σχετίζονται με το κάθε φύλο.
- Κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η έμφυλη διαδικτυακή βία εμφανίζεται και επηρεάζει διαφορετικά τη ζωή του κάθε νέου ανθρώπου.
- Καλλιέργεια κριτικής σκέψης και αποφυγή έκφρασης των προσωπικών απόψεων με σεξιστικό τρόπο.
- Πρακτικές δεξιότητες σε σχέση με τον τρόπο διαχείρισης πιθανών σεξιστικών διαδικτυακών καταστάσεων και βάσει αυτών, να κάνουν συνειδητές επιλογές στον τρόπο με τον οποίο επιθυμούν να αντιδράσουν.
Δομή του Εκπαιδευτικού Υλικού
Το υλικό περιλαμβάνει δύο κατηγορίες περιεχομένου:
Τα Διλήμματα: αφορούν σε ιστορίες γραμμένες σε Α΄ πρόσωπο ενικού αριθμού, στις οποίες η τάξη ή μια ομάδα ατόμων λειτουργεί ως συμβουλευτική ομάδα με σκοπό να συζητήσει και να παρέχει κατευθυντήριες οδηγίες ως προς τον τρόπο που θα πρέπει να δράσει ο κάθε νέος άνθρωπος σε μία αντίστοιχη περίπτωση. Σε κάθε Δίλημμα υπάρχουν συνοδευτικές ερωτήσεις, προκειμένου να ξεκινήσει η συζήτηση, προσεγγίζοντας τις σχετικές πτυχές του συγκεκριμένου ζητήματος. Όλα τα Διλήμματα είναι φανταστικά αλλά εμπνευσμένα από διάφορες ερωτήσεις που έχουν απευθύνει κατά καιρούς παιδιά και νέοι άνθρωποι. Τα Διλήμματα είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να διασφαλίζεται μια πληθώρα θεματικών ενοτήτων, προφίλ και ηλικιακών ομάδων των παιδιών.
Μπορείτε να βρείτε σε αυτόν τον οδηγό εκπαιδευτικών για τα Διλήμματα έναν ολοκληρωμένο οδηγό για όλα τα Διλήμματα, όπου για κάθε ερώτηση θα βρείτε ξεχωριστές οδηγίες με συγκεκριμένες πτυχές, ερωτήσεις και σκέψεις που αφορούν στην ερώτηση αυτή.
Οι Προκλήσεις: είναι διαδραστικές ασκήσεις στις οποίες οι μαθητές μπορούν να συμμετέχουν σε ομάδες. Σε αντίθεση με τα Διλήμματα που έχουν ομοιόμορφη δομή, οι Προκλήσεις παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλία, απαιτούν περισσότερη προετοιμασία και χρόνο από τον εκπαιδευτικό προκειμένου να τις ολοκληρώσουν οι μαθητές. Εξαιτίας αυτών των λόγων, οι οδηγίες των Προκλήσεων για τους εκπαιδευτικούς είναι πιο λεπτομερείς.
Θα τα βρείτε στο κεφάλαιο με τίτλο «Γρήγορη εκκίνηση με μια απλή εγκατάσταση/ Εναλλακτικοί συνδυασμοί των δραστηριοτήτων» κάτω από τις τέσσερις κύριες θεματικές ενότητες. Το υλικό σχεδιάστηκε με τρόπο που η πιο απλή μορφή του να μην απαιτεί συγκεκριμένη προετοιμασία ή χρόνο για να εφαρμοστεί, ενώ η χρήση του μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, σε χρονική διάρκεια που επιλέγει ο εκπαιδευτικός.
Βασική Χρήση του Υλικού
Σύντομη Έκδοση: Αν διαθέτετε 30-60 λεπτά, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την ηλεκτρονική έκδοση με τα διλήμματα. Εναλλακτικά, μπορείτε να επιλέξετε να περάσετε όλο το διαθέσιμο χρόνο σας σε μία μόνο πρόκληση, παρόλα που οι προκλήσεις απαιτούν περισσότερη προετοιμασία από τους εκπαιδευτικούς.
Διευρυμένη έκδοση: Αν διαθέτετε τουλάχιστον 60 λεπτά ή περισσότερα, υπάρχει η δυνατότητα να ωφεληθείτε και από τις δύο μορφές του υλικού. Για παράδειγμα, οι μαθητές μπορούν να περάσουν τα πρώτα 30-45 λεπτά στην ψηφιακή έκδοση με τα διλήμματα και στη συνέχεια να περάσετε άλλα 30-60 λεπτά σε μία ή δύο προκλήσεις.
Τα Διλήμματα είναι σημαντικά γιατί:
Έχουν μεγάλη διδακτική αξία ως έναυσμα συζητήσεων σε σχέση με τους διάφορους τρόπους που μπορεί κάποιος να δράσει σε μια συγκεκριμένη κατάσταση. Το κάθε Δίλημμα τοποθετεί τους μαθητές στη θέση ενός ρόλου για να αναλογιστούν τους πιθανούς τρόπους επίλυσης του προβλήματος, ενώ μπορούν να χρησιμοποιηθούν υπό την επίβλεψη του εκπαιδευτικού ή από τους μαθητές αυτόνομα.
Η Χρήση των Εικόνων
Οι εικόνες που συνοδεύουν τα Διλήμματα είναι δημιουργημένες μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης και πιο συγκεκριμένα της πλατφόρμας Gencraft, προκειμένου να προσθέσουν το στοιχείο της οπτικής πληροφορίας στο κάθε Δίλημμα (π.χ. Εκφράσεις προσώπου) χωρίς να χρησιμοποιήσουν φωτογραφίες ή στοιχεία αληθινών ανθρώπων.
Οδηγός ανάγνωσης για τα Διλήμματα
Κάθε Δίλημμα παρουσιάζεται με τις εξής πληροφορίες:
- Θεματική ενότητα του Διλήμματος: Δείχνει με ποια θεματική ενότητα σχετίζεται το δίλημμα.
- Τίτλος του Διλήμματος: περιγράφει το περιεχόμενο, αναφέροντας επίσης πληροφορίες για την ηλικία και το φύλο του βασικού χαρακτήρα.
- Δίλημμα: Η βασική ιστορία που θα παρουσιαστεί στους μαθητές.
- Ερωτήσεις προς συζήτηση: Λειτουργούν ως οδηγός για τους εκπαιδευτικούς αλλά και τους νέους σε σχέση με την προσέγγιση του διλήμματος.
Στην ψηφιακή έκδοση των Διλημμάτων εμφανίζεται ένα επιπλέον στοιχείο με σκοπό την πληροφόρηση και την ενημέρωση των μαθητών:
- Μια ερώτηση-quiz: Αποσκοπεί στην πληρέστερη ενημέρωση των μαθητών για τις αρνητικές εμπειρίες του διαδικτύου και τον τρόπο διαχείρισης τους από συνομηλίκους τους.
- Ένα «Δημοψήφισμα»: Μετά τη συζήτηση του Διλήμματος συλλέγονται και δημοσιεύονται οι απαντήσεις όλων των συμμετεχόντων ενώ αναφέρονται επίσης οι τάσεις και οι απόψεις των νέων.
- Πληροφορίες σχετικά με τη Νομοθεσία: Αναφέρονται οδηγίες σχετικά με το που μπορούν οι νέοι να αναζητήσουν βοήθεια για την αρνητική εμπειρία τους στο διαδίκτυο.
Ας αρχίσουμε
Εξοπλισμός: Υπολογιστής με σύνδεση στο διαδίκτυο, προτζέκτορας ή διαδραστικός πίνακας. Η παρουσίαση στην τάξη δεν απαιτεί εγκατάσταση. Με έναν υπολογιστή ή κινητό τηλέφωνο μπορείτε να ξεκινήσετε την παρουσίαση παντού. Κάποια από τα στοιχεία του υλικού είναι καλύτερο να έχουν εκτυπωθεί για να χρησιμοποιηθούν μέσα στην τάξη.
Συγκεκριμένες θεματικές ενότητες
Η προσέγγιση του υλικού μπορεί να γίνει με σκοπό την εμβάθυνση σε πιο συγκεκριμένες και οριοθετημένες θεματικές ενότητες, όπως φαίνεται στα παρακάτω παραδείγματα:
- Στερεότυπα
Τα Διλήμματα 5, 6, 8, 16, 31 και 34 επικεντρώνονται σε καταστάσεις που τονίζουν τη μεγάλη σημασία και επίδραση των έμφυλων στερεοτύπων στις σχέσεις και τη διαδικτυακή επικοινωνία των νέων. Σε περίπτωση που επιθυμείτε να εμβαθύνετε στο θέμα των στερεοτύπων, μπορείτε να προσθέσετε στα συγκεκριμένα διλήμματα την Πρόκληση «Ποιος είπε τι», η οποία αναφέρεται στο γεγονός ότι συχνά κρίνουμε τις εμπειρίες, τις δηλώσεις και τις σχέσεις άλλων ανθρώπων, βασισμένοι σε συγκεκριμένες αξίες, τάσεις και χαρακτηριστικά που έχουν αποδοθεί σε ένα συγκεκριμένο φύλο.
- Κοινοποίηση περιεχομένου
Τα Διλήμματα 9, 14, 18, 21, 29 και 33 διαπραγματεύονται ιστορίες με κεντρικό θέμα την κοινοποίηση περιεχομένου. Σε αυτά τα οκτώ διλήμματα οι μαθητές θα μπουν στη θέση του θύματος, του θύτη και του παρατηρητή. Συμπληρωματικά μπορείτε να δείτε την Πρόκληση «Επιλογές για δράση και συνέπειες», όπου οι μαθητές εξερευνούν τις επιλογές δράσεων που έχει ένας παρατηρητής σε ένα περιστατικό έμφυλης διαδικτυακής βίας, εξερευνώντας στη συνέχεια τις συνέπειες αυτών των δράσεων.
- Διαδικτυακά παιχνίδια
Τα Διλήμματα 4, 10, 11, 12, 28 και 30 είναι βασισμένα σε περιστατικά με κυρίαρχο χαρακτηριστικά τα διαδικτυακά παιχνίδια και την κουλτούρα τους.
- Προς συζήτηση
Τα Διλήμματα 2, 13, 19, 22, 23, 24, 25, 26, 31, 32, 34 και 35 επικεντρώνονται όλα στον τρόπο με τον οποίο συνομιλούμε με τους φίλους και γνωστούς μας στο διαδίκτυο, κυρίως όταν διαφωνούμε μαζί τους. Τα διλήμματα αυτά μπορούν να συμπληρωθούν με την Πρόκληση «Η ομάδα του διαχειριστή» στην οποία οι μαθητές αναλαμβάνουν το ρόλο των συντονιστών σε μια αλυσίδα σχολίων ή την Πρόκληση «Φτιάξε το δικό σου meme» όπου οι μαθητές δημιουργούν το δικό τους meme ως απάντηση σε μια υποθετική περίπτωση έμφυλης διαδικτυακής επίθεσης σε κάποιο άλλο χρήστη.
Συζήτηση με σεβασμό και χώρο για διαφορετικές απόψεις
Οι συζητήσεις σχετικά με το φύλο και την έμφυλη ταυτότητα μπορούν εύκολα να παρεκτραπούν και να καταλήξουν σε διαφωνίες «αγοριών εναντίων κοριτσιών», που δυσκολεύουν τον εκπαιδευτικό να τις ελέγξει. Το υλικό επιδιώκει μια ανοικτή παιδαγωγική προσέγγιση κατά την οποία κάθε διαφορετική άποψη είναι δεκτή. Το υλικό σίγουρα σκοπεύει να αναδείξει ότι υπάρχουν νομικά και ηθικά όρια, αλλά είναι εξίσου σημαντικό να επιτρέπουμε την ανάπτυξη των συναισθημάτων των μαθητών, γνωρίζοντας ότι ίσως οδηγήσουν σε ισχυρές απόψεις.
Ταυτόχρονα, το υλικό δίνει μεγάλη έμφαση σε κάποιες γκρίζες περιοχές και όχι σε παραδείγματα που είναι αδιαμφισβήτητα έμφυλη διαδικτυακή βία. Με αυτό τον τρόπο, αναλαμβάνουν οι μαθητές να αποφασίσουν για το ποιες πτυχές των συγκεκριμένων διλημμάτων κατέχουν τον πιο κρίσιμο ρόλο και το πως μπορούν να τις διαχειριστούν.
Ασφαλές περιβάλλον
Μέσα στην τάξη θα γίνουν συχνά αναφορές σε άτομα ή γεγονότα που έχουν συμβεί και τα οποία μπορεί να δημιουργήσουν πόλωση στη συζήτηση. Ως εκπαιδευτικός δε χρειάζεται να γνωρίζετε όλους τους influencers που εκφράζουν την άποψη τους για το ζήτημα του φύλου και την ισότητα, αλλά θα πρέπει να συντονίσετε τη συζήτηση έτσι ώστε όλοι να νιώθουν ασφαλείς. Συμφωνείστε από πριν με τους μαθητές σας τα όρια της συζήτησης και το σεβασμό με τον οποίο πρέπει να αποδέχονται όλοι τις δηλώσεις και τις απόψεις των υπολοίπων.
- Να δώσετε ιδιαίτερη προσοχή κατά τη διάρκεια της συζήτησης σε άτομα ή ομάδες που ίσως βιώνουν κάποιας μορφής έμφυλη διαδικτυακή βία και να είστε προετοιμασμένοι ώστε να διασφαλίσετε την προστασία τους.
- Να ξεκαθαρίσετε από την αρχή ότι ο σκοπός της συζήτησης δεν είναι η απόλυτη συμφωνία στα θέματα που θα προκύψουν. Βασικός στόχος σας είναι να ακουστούν όλες οι απόψεις και σκέψεις, ανεξάρτητα με το πόσο διαφορετικές είναι.
- Οριοθετήστε τι επιτρέπεται και τι δεν επιτρέπεται να συζητηθεί καθώς και τους τρόπους αντίδρασης στις δηλώσεις και γνώμες των άλλων.
- Είναι απαραίτητη μια εισαγωγή στο φαινόμενο της έμφυλης διαδικτυακής βίας καθώς και το γιατί ασχολούμαστε με αυτό το θέμα. Θα είναι πολύ βοηθητική η αναφορά στις βασικές έννοιες και ορισμούς για να είναι όλοι εξίσου ενήμεροι. Επίσης στο επόμενο κεφάλαιο θα βρείτε ιδέες για ασκήσεις προθέρμανσης.
- Είναι σημαντικό να κλείσει η συζήτηση και η δράση πάνω σε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα με μια θετική διάσταση. Επιβραβεύστε το θάρρος των μαθητών σας να συμμετέχουν στη συζήτηση και αναφέρετε ένα δύο θετικά στοιχεία που εκλάβατε εσείς προσωπικά, προκειμένου να τους παροτρύνετε να μοιραστούν τις δικές τους εντυπώσεις από τη δράση στην οποία συμμετείχαν.
Άσκηση εξοικείωσης
Για να μπορούν όλοι να αρχίζουν από την ίδια βάση, προτείνουμε για την αρχή μια άσκηση με σκοπό να συμφωνήσουν οι συμμετέχοντες, ότι σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό όλοι αξιολογούμε τους εαυτούς μας και τους άλλους βάσει διάφορων στερεοτύπων.
Στην Πρόκληση “Τι είναι η Έμφυλη Διαδικτυακή Βία;“ οι μαθητές, μέσα από μια σειρά προτάσεων, μπορούν να δώσουν αρχικά την απάντηση τους σε αυτό το ερώτημα και στη συνέχεια να αναλογιστούν και να αναφέρουν τις διαφορές που εντοπίζουν συγκριτικά με άλλες μορφές ρητορικής μίσους. Η Πρόκληση αυτή έχει διάρκεια 15-30 λεπτά.
Μια εναλλακτική Πρόκληση, βασισμένη στις προσωπικές εμπειρίες των μαθητών, είναι η “Έμφυλη Διαδικτυακή Βία – Μπίνγκο“, η οποία έχει σκοπό να αυξήσει την ευαισθητοποίηση των μαθητών σε σχέση με τη συχνότητα, το πλαίσιο και τους πιθανούς τρόπους που βιώνει κάποιος έμφυλη διαδικτυακή βία στην καθημερινότητα τους. Η πρόκληση αυτή έχει διάρκεια 15-30 λεπτά.